تبیان، دستیار زندگی
جمشید کیان فر، نویسنده و پژوهشگر، معتقد است: رساله دکتری استاد زرین کوب با عنوان «جستجو در اصول و طرق و مباحث نقادی و بررسی در تاریخ نقد و نقادی» هنوز هم با گذشت چند دهه اثری خاص همراه با نوآوری محسوب می شود و نشان دهنده عقب ماندگی ما در حوزه نقد است.
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

نتوانسته ایم راه دکتر زرین کوب را ادامه دهیم(مصاحبه)

گفت و گو با جمشید کیان فر به مناسبت سالروز درگذشت عبدالحسین زرین کوب

جمشید کیان فر، نویسنده و پژوهشگر، معتقد است: رساله دکتری استاد زرین کوب با عنوان «جستجو در اصول و طرق و مباحث نقادی و بررسی در تاریخ نقد و نقادی» هنوز هم با گذشت چند دهه اثری خاص همراه با نوآوری محسوب می شود و نشان دهنده عقب ماندگی ما در حوزه نقد است که با گذشت 60 سال نتوانسته ایم راه دکتر زرین کوب را ادامه دهیم.

مصاحبه: مریم معمار - بخش ادبیات تبیان
جمشید کیانفر

جمشید کیان فر، نویسنده، مصحح متون تاریخ و پژوهشگر، درباره استاد عبدالحسین زرین کوب بیان کرد: وی در سال 1301 متولد شد، با بررسی اجمالی در دهه نخست قرن چهاردهم هجری(1300 تا 1310) به نسلی بر می خوریم که  مشاهده می کنیم که دکتر زرین کوب هم از آن نسل است؛ نسلی که شادروانان: عباس زریاب خویی، سید جعفر شهیدی ،ایرج افشار، عبدالحسین نوایی، محمدابراهیم باستانی پاریزی و ... همه افرادی برجسته و فرهیخته بوده اند و بزرگان زیادی در آن دهه پرورش یافته اند و ما امروزه ریزه خوار قلم آن نسل هستیم. نسلی که هر چه نوشت حاصل تحقیقات و تراوشات ذهنی و ریخته قلم ایشان بود نه همانند نسل امروزی که بخشی از پایان نامه ناخوانده دانشجویی، کارنامه علمی استادان را دربرمی گیرد.


وی همچنین یادآور شد: زرین کوب از نوجوانی علاقه زیادی به ادب و تاریخ از خود نشان داد و نخستین اثرش را خیلی زودتر از زمانی که قابل پیش بینی بود منتشر کرد. رساله «فلسفه شعر، یا تاریخ تطور شعر و شاعری در ایران» در سال 1323 آن هم در 22 سالگی در شهر کوچکی چون بروجرد که زادگاهش بود، منتشر کرد، اثر بقدری مطالب بدیع و تازه در  بر داشت که استاد فرهیخته و فرزانه ای چون رضازاده شفق که خود از فحول و بزرگان و نام آوران فلسفه و ادب و پدیدآورنده تاریخ ادبیات ایران است، پس از مطالعه کتاب در نامه ای خطاب به روانشاد زرین کوب می نویسند: «رساله شعر را به تصادف بازکردم یکباره دیدم شبیه به معمول و مکرر نیست و رایحه تازگی و نسیم لطف و ذوق از آن می وزد». این عبارت روانشاد رضا زاده شفق، بیانگر آن است که چقدر این اثر جوان شهرستانی ارزشمند بوده و اهمیت داشته است.

به گفته کیان فر، استاد زرین کوب همه عمرش به پژوهش، تفکر و تدریس و تالیف کتاب گذشت، براین اساس نمی توان به راحتی درباره وی و آثارش سخن گفت، حتی در باب تعریف و تمجید، چه برسد به نقد آثار وی.

کمتر کسی در دنیای معاصر وجود دارد که مانند زرین کوب همه عمرش را صرف تحقیق و پژوهش کند و همه دانش خود را تبدیل به کتاب و مقاله کرده و در اختیار اهل تحقیق و پژوهش و آیندگان قرار دهد.

این پژوهشگر با بیان این که استاد زرین کوب قلم بسیار توانایی داشت و چون اهل مطالعه بود، دانش فوق العاده زیادی هم داشت، افزود: این دو عامل سبب شد بالغ بر 60 کتاب و 400 مقاله از خود به جای گذارد و جالب این است که وقتی شرح حال وی را می خواندم، متوجه شدم که چندین کتاب از وی زمانی که برای انتشار به ناشر سپرده بودند گم شده است. مانند جلد دوم «تاریخ ایران بعد از اسلام» و من همیشه در عجب بودم که استاد چرا اثر ارزشمند «تاریخ ایران بعد از اسلام» را ادامه نداده است. یا کتاب «دنباله جست وجو در تصوف ایران» که آن هم وقتی به ناشر سپرده بود، گم شده بود و فرزانه ای که اثر برای ویرایش نزدش بود به استاد برگرداند که مسقلا با همین عنوان یاد شده به چاپ رسید. در واقع حدود چهار- پنج اثر از دکتر زرین کوب مفقود شده است. هرچند که استاد زرین کوب، عصاره فکری این آثار را در بقیه نوشته هایش مانند «تاریخ مردم ایران» و «روزگاران» و «روزگاران ایران» و یادر «روزگاران دیگر» آورده است، اما قطعا نمی تواند همه سخنی باشد که در روزگار خاصی با آن شرایط نوشته است. چراکه حال و هوای آن زمان تالیف را هرگز نمی توان در زمانی دیگر یافت و نوع اندیشه انسان تغییر می کند.

عبدالحسین زرین کوب

نویسنده «کشف تلبیس یا نیرنگ و دورویی انگلیس در ایران» همچنین به جنبه شعرشناسی و نقدنویسی دکتر زرین کوب اشاره کرد و گفت: وی علاوه بر این و شعرشناس و منتقد ادبی هم بود و با ذهنی نقاد. به  ویژه رساله دکتری خود را «جستجو در اصول و طرق و مباحث نقادی و بررسی در تاریخ نقد و نقادی» انتخاب کرد، هنوز هم با گذشت چند دهه یک اثر خاص همراه با نوآوری محسوب می شود و نشان دهنده عقب ماندگی ما در حوزه نقد است که با گذشت 60 سال هنوز اندرخم یک کوچه ایم و نتوانسته ایم راه دکتر زرین کوب را ادامه دهیم، خاصه که دکتر زرین کوب مقالات متعددی در باره نقد و اصول و شیوه نقادی هم در مجلات به چاپ رسانده است.

به گفته کیان فر، با بررسی آثار زرین کوب سیر تحولی در کارهایش دیده می شود و وقتی به کتاب های قبلی اش نگاه می کنیم و با «کارنامه اسلام» مقایسه می کنیم، می بینیم که در آن روزگار با توجه به شرایط مکان و زمان تحت تاثیر عواملی قرار می گیرد. در «دو قرن سکوت» هم که ارزش ویژه ای دارد متاثر از شرایط زمان و مکان خاص خود زمان بوده است. البته دکتر زرین کوب همیشه عادت داشت در کتاب هایش بازنگری کند و مطالب جدید و یافته و پژوهش های خود را در چاپ جدید اعمال کنند و مطالب آن را تغییر دهد. این تغییرات در کتاب «دو قرن سکوت» مختصر  و در «ارزش میراث صوفیه» به وضوح قابل مشاهده است به گونه ای که «ارزش میراث صوفیه» از 114 صفحه در چاپ نخست به 316 صفحه در چاپ هفتم می رسد یا در کتاب «با کاروان حله» که مجموع نقد ادبی است از 365 صفحه در چاپ نخست به 475 صفحه در چاپ ششم می رسد. این بازنگری ها همچنین در سایر آثارش مانند « شعربی دروغ و شعر بی نقاب» یا «درقلمرو وجدان» هم دیده می شود. زرین کوب این بازنگری ها را در آثارش ضروری می دانست و همیشه نوعی پویایی در آثارش دیده می شود.


این مصحح و پژوهشگر، در ادامه سخنانش آثار زرین کوب را به شش دسته تقسیم کرد: آثار تاریخی، نقد ادبی، آثار عرفانی، تک نگاری ها درباره شخصیت های ادبی و فلسفی، مجموعه مقالات درباره مباحث مختلف تاریخی و اجتماعی و ترجمه.

استاد زرین کوب همه عمرش به پژوهش، تفکر و تدریس و تالیف کتاب گذشت، براین اساس نمی توان به راحتی درباره وی و آثارش سخن گفت، حتی در باب تعریف و تمجید، چه برسد به نقد آثار وی.

وی ادامه داد: همچنین بخشی از آثار وی به زبان های دیگر تالیف شده است؛ زرین کوب از نظر علمی و شخصیت دانشگاهی در مرتبه ای بود که وقتی قرار بود کاری علمی و تحقیقاتی در سطح جهان تالیف شود، از وی نیز برای همکاری دعوت می شد مانند پروژه تالیف «دایره المعارف اسلامی» که در کشور هلند چاپ می شد یا مجموعه چند جلدی «تاریخ ایران» که در دانشگاه کمبریج تالیف می شد.

به اعتقاد کیان فر، کمتر کسی در دنیای معاصر وجود دارد که مانند زرین کوب همه عمرش را صرف تحقیق و پژوهش کند و همه دانش خود را تبدیل به کتاب و مقاله کرده و در اختیار اهل تحقیق و پژوهش و آیندگان قرار دهد. البته برخی منتقدان معتقدند که کل آثار مرحوم زرین کوب را می توان در200- 300 اثر جست وجو کرد. زیرا این200- 300 عنوان کتاب در اکثر فهرست منابع آثارش دیده می شود. درحالی که اینطور نیست و تفکر و اندیشه ای که صاحب قلم به آن می رسد در 300 کتاب بیان نشده است بلکه با مطالعه و تفحص بیش از صدها مجلد حاصل شده که وی انجام داده و به نظریاتی رسیده است که در هیچ کتابی نمی توان یافت و من از آن یافته ها به استنباط دکتر زرین کوب یاد می کنم که ماحصل مطالعات و تحقیقات اوست.